Rzepiska

 

Rzepiska to najwyżej położona wieś na północno-zachodnim Zamagórzu Spiskim o powierzchni 920 h, leżąca na wysokości 780 - 1018 m n.p.m. Składa się z 5 osiedli nazywanych przez mieszkańców Potokami:
- Bryjów Potok (położony w dolinie wraz z wysuniętymi na zboczu Sołtystwem i osiedlem Szyszków),
- Wojtyczków Potok i Grocholów Potok (ulokowane na innym wierchu z wysuniętymi w stronę Łapszanki osiedlami Stasiów i Madejów),
- Madejów Potok (dziś już przez nikogo nie zamieszkały),
- Pawliki (najwyżej położone osiedle w Polsce leży u podnóża Pawlikowskiego Wierchu – 1018 m n. p. m.).
W Rzepiskach mieszka 680 osób.
Wieś powstała w I połowie XVII w. na prawie wołoskim , jako jedna z późniejszych osad pasterskich,
a jej osadźcami były polskie rodziny z północnego i wschodniego Spisza, z Podhala, Pienin, Orawy, doliny Popradu z okolic Nowego Sącza i Mazur oraz obu Łapsz, Kacwina i Niedzicy. Na przełomie XV i XVI wieku zasiedlała je również ostatnia fala migracji wołoskich pasterzy z Bałkanów. Osadnicy napływający
na te tereny nabywali „zarębki” na zasadzie zawłaszczenia za pomocą wyrębów lasów w celu uzyskania terenów pod zabudowę i uprawę ziemi. Stąd wieś dzieli się na 18 „zarębków”, które podzielone są na 56 „ćwiertek”.
Nazwa wsi Rzepiska wzięła się od specyficznego posadowienia osady na stromych zbocza skalnych lub od sadzonej tu rzepy, którą uprawiano tu jeszcze zanim sprowadzono ziemniaki. Prawdopodobnie
to pasterze z Bałkanów mogli wprowadzić nazwę wsi Rzepiska od albańskiego słowa Repire, Repiete
lub słów Repiská, węg. Répásfalu, niem. Reps oznaczającymi stok góry, stromą wieś, odnoszącymi się
do położenia osady.
Istnieją też inne hipotezy mówiące, że pierwsi osadnicy (Grochola i Woityczka) przybywając tu, zastali dziwną i nieznaną sobie, a nadająca się do jedzenia roślinność, która nazwali rzepą (w ościennych krainach ziemniaki nazywano rzepą). Osadnicy ziemniaka nazywali grulą. Inne podanie mówi, że pierwsi osadnicy przybywając na te tereny, zastali zrytą ziemię pod ziemniaki, które nazywali rzepą i dlatego osadę nazwano rzepiskiem - stąd Rzepiska. Kolejne podanie mówi, że pierwszym zasadźcą Rzepisk był pasterz i drwal o nazwisku Rzepiscok (do dzisiaj w wiosce mieszkaja Rzepiszczak, Grochole, Wojtyczki, Madejowie) i to od jego nazwiska wywodzi się nazwa miejscowości.
Ludność zajmowała się głównie pasterstwem i uprawą roli, wyrabiano kot maż (smar), zbierano owoce leśne. Mieszkańcy pracowali przy wyrębie tatrzańskich lasów. Rozwinęły się rzemiosła m.in. kowalstwo, ciesielstwo i stolarstwo. Wieś zasłynęła z ziołolecznictwa. Mieszkańcy zarobkowo pracowali na Dolnych Węgrzech, a po 1880 r. wyjeżdżali za pracą do Ameryki .
Rolnicy zanim zaczęli wykorzystywać do prac w polu zwierzęta, to sami byli siłą pociągową. Normalnym było, że kobieta ciągnęła pług lub wóz, a mężczyzna pchał go (w niektórych gospodarstwach było
na odwrót). Późnej jako siłę pociągowa wykorzystywano krowy (jarmem), a dopiero znacznie później konie. W porównaniu do Podhala w Rzepiskach znajdują się urodzajne ziemie. Lasy obfitują w zioła, zwierzynę płową: sarny, jelenie, pojawiają się również wilki i dziki.
Rzepiska jako wieś wymieniana jest w dokumentach historycznych od 1655 r. – w metrykach kościelnych prowadzonych w parafii Łapsze Wyżne. Od początku prowadzenia metryk występuje w nich rodzina sołtysa, a w dokumentach wspominane jest Sołtystwo, część wsi, która była najwcześniej zasiedlona. Od 1660 r. wzmiankowane jest osiedle Pawliki. W 1658 r. wieś należała do parafii Łapsze Wyżne, tam chowano zmarłych, zaś jedna z polnych dróg wiodąca przez Pawliki do Łapsz nazywana była „drogą umartych”. Na trasie tejże drogi są dwie stare kapliczki murowane, pokryte gontem. Rzepiska
do 1779 r. należały do parafii Łapsze Wyżne, a następnie do Jurgowa.
W latach 1952-1957 w Grocholowym Potoku został wybudowany kościół pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Świątynia została wzniesiona przez mieszkańców Grocholowego i Wojtyczkowego Potoku na terenie przycmentarnym będącym własnością jednego z miejscowych gospodarzy. Mieszkańcy ponieśli wszystkie koszty związane z budową świątyni, a następnie z jej rozbudową, kiedy powiększono zakrystię i dzwonnicę. Kościółek został wybudowany według wy-tycznych budownictwa regionalnego, toteż zarówno wnętrze, jak i konstrukcja nawiązuje do starych kościółków podhalańskich.
Z początkiem XX wieku na miejscowym cmentarzu w Bryjowym Potoku wybudowana została kaplica cmentarna, a w latach 1992-1997 tejże miejscowości powstał kościół pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego, który konsekrowano 12 lipca 1997 r.
Pierwsza szkoła w Rzepiskach wzmiankowana jest na drugą połowę XIX wieku. Ulokowana
na „przednim wirchu” miała służyć wszystkim osiedlom. W 1908 r. władze węgierskie oddały do użytku mieszkańców murowany budynek szkoły na Bryjowym Potoku, w która funkcjonowała do 1990 r. Obecnie Rzepiska mają dwie szkoły na Grocholowym Potoku i Bryjowym Potoku.
Wieś posiada dużo tradycji. Kultura ludowa Spisza, z pochodzenia góralska, a poddana przez stulecia wpływom węgierskim i słowackim, jest w skali Polski unikatowa. Spiszacy mają specyficzny lokalny ubiór ludowy, swoisty sposób zabudowy zarówno wsi, jak i poszczególnych zagród.
Charakterystyczna dla Spisza, a nietypowa dla reszty Polski, jest architektura murowanych kościołów we Frydmanie, Niedzicy, Trybszu, Łapszach i Kacwinie. Cenny zabytek stanowi drewniany kościół
w Jurgowie. Unikatowe dla Polski są specyficznej budowy spichrze, tzw. sypańce, zachowane w Kacwinie i pasterskie szałasy na halach na południe od Jurgowa.
Mieszkańcy do dziś kultywują bogate zwyczaje pasterskie. We wsi nadal prowadzi się wypasy owiec. Główny udział w tym mają stare rody bacowskie: Madejów, Szyszków, Wojtyczków i Solosów.
W Rzepiskach zachowały się liczne ślady magii i guseł. Można tu „odczynić urok” czy też „polecyć gada”. We wsi stosuje się ziołolecznictwo, a ludzie niosący taką pomoc innym rozsławili Rzepiska. Będąc
w Rzepiskach, można bez końca słuchać opowiadań o przygodach przemytników przekraczających nielegalnie granicę.
Wieś ma przyjazny klimat i jest atrakcyjna dla amatorów spokoju, nieskażonej i dzikiej przyrody, wędrówek pieszych i rowerowych. Zimą oczekuje na narciarzy. W letnie i zimowe wieczory miejscowi górale chętnie spotykają się z turystami przy „watrze”, a specyficzną atmosferę potęgują spiskie melodie
i przyśpiewki. Mieszkańcy Rzepisk to lud prosty i twardy, ale bardzo otwarty wobec przyjezdnych i mają wszystko, aby sprostać potrzebom turystów. Można się o tym w każdej chwili przekonać . Daleko tu jeszcze do gwaru Białki Tatrzańskiej, chociaż Rzepiska położone są tuż za korytem Białki.
Największym atutem Rzepisk są roztaczające się stąd widoki, należące do najpiękniejszych w kraju.
W Rzepiskach warto wybrać się na szczyty okolicznych wierchów: Wierchu Pawlikowego (1016 m n.p.m.), Wierchowiny (963 m n.p.m.) czy nieco mniejszej Sarmowskiej Grapy (935 m n.p.m.), by podziwiać stamtąd wspaniałe górskie panoramy i wijącą się w dolinie rzekę Białkę.

Opracowane na podstawie:
http://wies-rzepiska.blog.onet.pl/Najpiekniejsza-wies-na-Spiszu-,2,ID406316836,n
http://www.gmina.bukowinatatrzanska.pl/?strona,menu,pol,glowna,0,0,1410,rzepiska,ant.html
http://www.spisz.info/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=6
http://z-ne.pl/s,doc,22300,1,1353.html